HCM
Nuôi con là một hành trình dài đòi hỏi sự kiên nhẫn, nỗ lực và học hỏi nhiều phương pháp khác nhau. Trong khi đó, mỗi người, mỗi quốc gia, mỗi gia đình đều có phương pháp dạy con khác nhau. Mục đích chung mà các bậc phụ huynh hướng tới chính là muốn con trở thành người thông minh, tài giỏi, hướng thiện, tự lập, tự trọng, trách nhiệm với chính bản thân và xã hội.
Chúng ta cũng không thể phủ nhận rằng trẻ em các nước phương Tây thông minh và năng động hơn hẳn so với trẻ em ở các nước châu Á. Trẻ em các nước châu Á thường có xu hướng rụt rè và phụ thuộc vào bố mẹ nhiều hơn.
Tác giả Amy Chua – nữ giáo sư khoa Luật người Mỹ gốc Hoa đang công tác tại Đại học Yale đã gọi 2 phương pháp dạy con này là “Mẹ Hổ Châu Á” và “Mẹ Sói Phương Tây” trong cuốn hồi ký Khúc chiến ca của mẹ hổ (Battle Hymn of the Tiger Mother). Cuốn hồi ký về hành trình dạy hai cô con gái của bà Amy Chua đã làm dấy lên nhiều tranh luận về cách nuôi dạy con của người châu Á nói chung so với cách dạy con của người phương Tây.
Trong bài viết này, cha mẹ hãy cùng tìm hiểu về ưu, nhược điểm của hai phương pháp dạy con giữa “mẹ hổ” châu Á và “mẹ sói” phương Tây, từ đó tìm ra phương pháp dạy con phù hợp nhé!
Phương pháp dạy con theo “Mẹ Hổ Châu Á”
Phương pháp dạy con kiểu “mẹ hổ” được xuất phát từ cuốn hồi ký “Khúc chiến ca của mẹ hổ” của Amy Chua, cuốn sách được phát hành vào năm 2011 và đã gây ra rất nhiều cuộc tranh cãi về cách nuôi dạy con cái của người Châu Á nói chung và người Trung Hoa nói riêng.
Đây là một cuốn hồi ký về hành trình dạy hai cô con gái của Amy Chua. Hiện con gái Sophia của bà đã tốt nghiệp Đại học Harvard danh giá và làm việc tại trường Luật Yale, còn cô gái Lulu là sinh viên ngành lịch sử của trường Harvard.
Amy Chua – tác giả cuốn sách “ Khúc chiến ca của bà mẹ hổ”, đưa ra quan điểm rằng, để có kết quả thật tốt thì phải học thật nhiều, làm bài thật nhiều, và rèn luyện thật nhiều. Và vì tụi trẻ con sẽ chỉ thích chơi hơn thích học, không nhìn ra được tầm quan trọng của việc rèn luyện ấy, nên phụ huynh sẽ phải là người ép chúng vào khuôn khổ.
Phương pháp dạy con của “mẹ hổ” Amy Chua
Để những đứa con của bà ấy đạt được thành tích học tập cao, chơi nhạc giỏi, từ nhỏ bà Amy Chua đã hình thành việc giáo dục nghiêm khắc với hai con. “áp đặt” chúng luôn phải tuân theo các quy tắc nội quy gia đình do bà đặt ra. Amy Chua quy định 10 điều bắt buộc các con phải tuân thủ đúng:
- Không được ngủ lại nhà bạn
- Không có ngày nào được nghỉ
- Không được tham gia đóng kịch ở trường
- Không được oán trách hay tức giận những điều trên
- Không được xem tivi hay chơi điện thoại
- Không được tự chọn hoạt động ngoại khóa (phải do mẹ chọn)
- Tất cả các điểm sát hạch, điểm thi phải được mức A (mức cao nhất)
- Không được xếp hạng thứ 2 trở xuống trong tất cả các môn trừ Thể Dục và Đóng Kịch
- Không được chơi bất cứ nhạc cụ nào ngoài piano và violin
- Ngày nào cũng phải luyện tập chơi piano hoặc violin
Bà cũng chia sẻ về việc chê bai con gái khi cô bé không thể chơi đúng một bản piano và mắng nhiếc cô bé là “rác rưởi“ mỗi khi cô bé quậy phá. Bà tin rằng cảm giác xấu hổ khi làm chưa tốt sẽ thúc đẩy trẻ cố gắng hơn. Ngược lại, bà luôn sẵn sàng dành những lời khen có cánh cho các con nếu chúng làm được điều bà mong muốn.
Không thể phủ nhận rằng lối dạy con của những bà mẹ Trung Quốc như Amy quả thực đem lại những kết quả học tập đáng ngưỡng mộ điển hình là hai cô con gái của họ.
Câu hỏi nên đặt ra ở đây là: giỏi có đồng nghĩa với việc chúng thực sự yêu thích những gì chúng đang làm? Và chúng có thực sự hiểu những gì mình đang làm hay không?
Phương pháp dạy con theo “Mẹ Sói Châu Âu”
Trong thế giới hoang dã, sói là loài động vật có tính hiếu kỳ cao, không bao giờ coi bất cứ điều gì là đương nhiên, mà có xu hướng tự mình khám phá và thử nghiệm. Thế giới tự nhiên mới đầy mê hoặc sẽ khiến chúng kinh ngạc đầy sửng sốt. Con sói luôn có hứng thú đến hoàn cảnh xung quanh, chúng có thể không ngừng truy tìm thức ăn và dự đoán nguy hiểm vì vậy nó có khả năng sống sót cao.
“Mẹ sói phương Tây” là cụm từ dùng để chỉ phương pháp dạy con chú trọng đến việc để trẻ tự khám phá bản thân thông qua khám phá thiên nhiên và các hoạt động trải nghiệm.
Phương pháp dạy con của “mẹ sói”
Ở phương pháp dạy con “mẹ sói”, cha mẹ sẽ có những tiêu chuẩn rõ ràng cho con, đối xử với con như một người trưởng thành.
- Cha mẹ sẽ áp dụng biện pháp kỷ luật khi cần thiết, luôn khuyến khích sự tự lập, công bằng, tôn trọng về quyền lợi của cả hai bên.
- Cha mẹ khen ngợi đứa trẻ ngay cả khi con có những điểm chưa tốt, cẩn trọng trong lời nói để không làm tổn thương trẻ.
- Cha mẹ luôn khuyến khích con khám phá những điều mới, dạy con biết chấp nhận sai lầm và hướng dẫn con từng bước để con đi đúng hướng.
Là một đặc tính của lối dạy dân chủ, cha mẹ phương Tây coi trọng sự công bằng trong giao tiếp và thể hiện tình cảm của họ với con cái một cách cởi mở ngay cả khi chúng lớn lên. Những điều này sẽ giúp trẻ cảm thấy được tôn trọng hơn, an toàn hơn và đáng tin cậy hơn.
- Theo nghiên cứu của Tiến sĩ Rebeca, Đại học Kỹ thuật Nanyang (Singapore, 2006) cho thấy trẻ được dạy theo cách này tự tin hơn vào khả năng của bản thân và thích nghi nhanh với môi trường xã hội.
Nhược điểm của phương pháp dạy con “mẹ sói”
Với phương pháp dạy con “mẹ sói” này, cha mẹ cần có sự kiên nhẫn cao, bỏ cái tôi của mình để giải thích cho con hiểu và chấp nhận những lựa chọn của con, nhất là trong giai đoạn con lớn dần, đã bắt đầu hình thành những ý kiến độc lập mặc dù chưa trưởng thành.
Những đứa trẻ được dạy theo cách của “mẹ sói” thường dễ có xu hướng nổi loạn hơn vì chúng được tự do nói lên suy nghĩ của mình một cách tự nhiên. Ngoài ra, do tính tự lập phát triển sớm nên trẻ em sau khi trưởng thành có xu hướng rời gia đình ra ở riêng và không phát triển được mối quan hệ gắn bó bền chặt với cha mẹ.
Nếu cha mẹ hổ châu Á yêu thương con mình bằng hành động và đưa ra những lựa chọn mà họ cho là tốt nhất cho con của mình, thì cha mẹ sói phương Tây sẽ gợi ý, hướng dẫn và để con tự quyết định.
Các phương pháp dạy con khác (Baumrind, 1971)
Theo phân loại của Baumrind (1971), có 3 phương pháp dạy con chính trên thế giới: Độc đoán (xuất hiện nhiều ở các gia đình châu Á), dân chủ (lối dạy con phổ biến ở các gia đình phương Tây), và Dễ dãi.
- Độc đoán: cha mẹ cố gắng định hình, kiểm soát và đánh giá con cái trên những chuẩn mực mang tính tuyệt đối của mình. Cha mẹ yêu cầu con cái phải tôn trọng, biết tuân lệnh, biết thứ bậc của mình. Sự trao đổi công bằng giữa cha mẹ và con cái là một điều cấm kỵ.
- Dân chủ: cha mẹ có những tiêu chuẩn rõ ràng cho con cái, đối xử với con cái như một người trưởng thành. Cha mẹ áp dụng biện pháp kỷ luật khi cần thiết. Luôn khuyến khích sự tự lập cá nhân của con. Cởi mở trong giao tiếp với con cái. Khuyến khích sự công bằng, và sự tôn trọng về quyền lợi của cả hai bên (cha mẹ và con cái).
- Dễ dãi: cha mẹ chịu đựng và chấp nhận những phản ứng tùy hứng của con cái. Rất ít khi sử dụng kỷ luật với con, để con tự quyết định hành vi của mình.
Sự khác biệt giữa phương pháp dạy con “dân chủ” và “độc đoán”
Sự khác biệt giữa phương pháp dạy con “dân chủ” và “độc đoán” là:
- Phương pháp dạy con “dân chủ”, cha mẹ khuyến khích con cái tự tìm tòi năng lực và sở thích của bản thân, sau đó khuyến khích con dùng động lực đó để phát triển.
- Phương pháp dạy con “độc đoán”, cha mẹ gần như không quan tâm tới thiên hướng của con cái, mà bắt ép chúng phải phát triển theo hướng mà cha mẹ tin rằng sẽ đem lại thành công cho con trong tương lai. (Có lẽ đó là lý do giải thích cho xu hướng đi theo Luật (làm luật sư) hay Y (làm bác sĩ) của con cái có bố mẹ là người châu Á).
Phương pháp dạy con “độc đoán”
Cha mẹ Độc Đoán sẽ không cho phép con cái tự tạo động lực cho mình, bởi họ không tin tưởng hay tôn trọng ý kiến của mấy đứa trẻ non nớt. Đó cũng là quan điểm phản bác lại lối dạy của Amy Chua đi ngược lại với lý thuyết về Tư Duy Phát Triển, được giới thiệu bởi nhà tâm lý học Carol S. Dweck vào năm 2006.
- Lý thuyết về Tư Duy Phát Triển nói rằng, nếu cha mẹ luôn chỉ trích con cái khi chúng thất bại và chỉ dành lời khen cho con khi chúng đạt thành tích tốt thì con sẽ sợ thất bại, không dám vượt ra khỏi vùng an toàn của bản thân, không dám thử thách bản thân.
Nếu mắc sai lầm, trẻ sẽ ngay lập tức coi đó là giới hạn của mình, mình là kẻ thua cuộc và không dám đứng lên nữa. Đồng thời, với những áp lực từ một phía của cha mẹ còn có thể tạo nên rào cản lớn trong mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái, tạo ra cho cho đứa trẻ một áp lực vô hình khi bước chân về nhà, có tâm lý sợ hãi khi tiếp xúc với cha mẹ mình.
Phương pháp dạy con “dân chủ”
Khác với Độc Đoán, lối dạy Dân Chủ, lối dạy con phổ biến của cha mẹ phương Tây lại luôn trao tặng những lời khen cho con cái họ, dù chúng có đạt điểm B đi chăng nữa. Đương nhiên, khi con cái họ đạt điểm thấp, cha mẹ Dân Chủ vẫn sẽ cùng ngồi lại với con và chỉ ra cho con những điều chúng có thể tiến bộ hơn, nhưng họ trở nên cẩn trọng hơn trong việc lựa chọn câu từ khi nói về điểm yếu của con cái.
Một trong những câu nói phổ biến của cha mẹ Dân Chủ là “Sai cũng không sao. Miễn là con nhìn thấy yếu điểm và sửa nó là được”. Đó mới chính là lối tư duy được khoa học chứng minh là tốt nhất cho sự phát triển của trẻ – Tư Duy Phát Triển (Sanford, Herbert, Philip, Donald & Michael, 1987).
Trong học tập, cha mẹ Dân Chủ luôn khuyến khích con cái khám phá cái mới, dạy con cách chào đón những thất bại, và đưa ra những chỉ dẫn theo từng bước nhỏ để đưa con cái đi đúng hướng.
Phương pháp dạy con dân chủ được nhiều chuyên gia đánh giá là phương pháp dạy con cái tốt nhất cho sự phát triển mọi mặt của trẻ em hiện nay. Những đứa trẻ được nuôi dạy theo cách này luôn được khuyến khích khám phá những điều mới, được dạy cách chấp nhận thất bại và được hướng dẫn để phát triển tốt hơn.
Ngoài ra, các con còn được “tập làm người lớn” từ nhỏ, được khuyến khích nêu lên ý kiến (và được tôn trọng) cũng như tự quyết định những vấn đề của mình, nhờ thế chúng trở nên tự lập, cứng cáp và luôn dám đương đầu với thử thách.
Cha mẹ độc đoán có thể học hỏi được rất nhiều điều này để giúp con cái họ trở thành một người tốt hơn mà không bị ràng buộc hay giới hạn, thay vì là một sản phẩm được đúc từ khuôn mẫu do người lớn tự tạo ra.
Phương pháp dạy con của “mẹ hổ Châu Á” hay “mẹ sói phương Tây” phù hợp?
Dù là cách dạy con nghiêm khắc của mẹ hổ châu Á hay cho trẻ tự do khám phá bản thân như kiểu mẹ sói phương Tây cũng đều có những ưu, nhược điểm. Vì vậy, để chọn được cách nuôi dạy con một cách đúng đắn, cha mẹ phải biết kết hợp các hình thức giáo dục phù hợp với hoàn cảnh, xã hội, văn hóa, con người, nhằm giúp những đứa trẻ phù hợp với từng hoàn cảnh gia đình tương ứng.
Trong phương pháp dạy con nghiêm khắc của “mẹ hổ”, cha mẹ có thể học được quan điểm rõ ràng về việc nuôi dạy con cái, mục tiêu, định hướng tương lai, thưởng phạt rõ ràng, xây dựng và thực hiện hệ thống các chuẩn mực cần tuân thủ, chăm sóc những đứa trẻ.
Một quan điểm rõ ràng sẽ giúp đặt ra được mục tiêu nuôi dạy con cái cho nhiều thế hệ trong trong cùng một gia đình, tránh được việc “3 hồi đằng này, 4 hồi đằng khác”, chuyện “ông nói gà bà nói vịt”…
Ngoài ra, phương pháp dạy con “mẹ sói” dạy cho trẻ tính tự lập, khám phá khả năng năng của bản thân nhưng không quên nâng cao giá trị lời khuyên của người lớn, từ đó củng cố mối quan hệ tình cảm cùng con.
Cha mẹ nên điều chỉnh liều lượng sao cho phát huy tối ưu điểm mạnh và khắc phục điểm hạn chế của mỗi trường phái dạy con, nhằm tìm ra được sự cân bằng và phù hợp nhất đối với con.
Cụ thể, cha mẹ nên có mục tiêu rõ ràng và cụ thể cho con cái của mình dựa trên những tố chất cá biệt của con, hoàn cảnh điều kiện hiện tại.
Cha mẹ cũng có thể lập kế hoạch cho con cái của mình, linh hoạt đáp ứng sự phát triển của trẻ ở mọi giai đoạn khác nhau.
Để con luôn biết rằng, dù trưởng thành hay mạnh mẽ đến đâu thì gia đình vẫn luôn là chỗ dựa tinh thần vững chắc, là nơi con có thể trở về tìm kiếm lời khuyên, che chở con trước những “giông tố” của cuộc đời này.
Hơn nữa, cha mẹ phải có quan niệm khoa học đúng đắn về sự phát triển và nuôi dạy con cái. Phải đồng ý rằng không có phương pháp dạy con hay cách nuôi con nào tối ưu tuyệt đối.
Hãy luôn dành cho con tất cả tình yêu thương của cha mẹ bằng cách định hướng, nhưng song song đó cha mẹ cũng nên hạn chế cái tôi của chính mình, tạo không gian riêng để con tự do, thoải mái thể hiện bản năng và sống hồn nhiên đúng với lứa tuổi của con.
Nguồn sách tham khảo
Trên thị trường hiện nay xuất hiện rất nhiều sách nói về phương pháp dạy con: kiểu Mỹ, kiểu Nhật, kiểu Đức, kiểu Do Thái , điều đó khiến cho các bậc phụ huynh bắt đầu hành trình dạy con cảm thấy hoang mang, không biết đâu mới là cách chọn đúng. Do đó, FPT AfterSchool giới thiệu một cuốn sách mang tính tham khảo đến mọi người, tựa đề là Hơn Cả Mẹ Hổ – Dạy Con Thành Công của tác giả Maya Thiagarajain.
Đây là một quyển sách ghi lại những quan sát, nghiên cứu, phỏng vấn, tổng hợp một số lượng lớn các nghiên cứu về giáo dục của một người mẹ và là một giáo viên có hơn 15 năm giảng dạy ở Mỹ và 5 năm ở Singapore. Sách mang đến cách tiếp cận theo góc nhìn mới lạ, đầy sự kích thích theo kiểu phương Đồng và phương Tây của tác giả như:
- Vì sao trẻ em châu Á thích học toán?
- Phương Tây có thực sự đang làm tốt việc nuôi dưỡng tâm hồn đọc sách?
- Cách xây dựng một ngôi nhà Toán học?
- Học thuộc lòng có cần thiết không?
- Cách hỗ trợ con cái trong việc học tập…
Mong rằng, sau khi tham khảo quyển sách phụ huynh có thể rút ra được những kinh nghiệm quý báu cho riêng mình và chọn được phương pháp dạy con phù hợp nhất cho con của mình.
Kết luận
Dù lựa chọn phương pháp dạy con nào, thì các bậc phụ huynh châu Á nói chung nên hạn chế cái tôi của mình, để dành không gian cho trẻ được tự do thể hiện bản năng và sống đúng với độ tuổi.
Việc cho trẻ tận hưởng mọi cảm xúc tích cực thông qua việc tham gia các hoạt động phù hợp với độ tuổi của chúng là cực kỳ quan trọng. Đặc biệt là tham gia những hoạt động ngoại khóa trên lớp, các trại hè kỹ năng mềm sẽ giúp trẻ dần phát triển được tính tự lập.